قرارداد کرسنت چیست؟

قرارداد کرسنت به زبان ساده، فروش گاز به یک شرکت اماراتی است. این قرارداد گازی در سال ۲۰۰۱ مابین شرکت ملی نفت ایران و شرکت اماراتی کرسنت پترولیوم دوبی منعقد شده است. مذاکرات اولیه قرارداد کرسنت از سال ۱۹۹۷ شروع شد و در آخر، سال ۲۰۰۱ منجر به تفاهم مشترک شد.جهت آشنایی بیشتر با این قرارداد تا پایان مقاله از سامانه مناقصات هزاره همراه ما باشید.

 با توجه به مفاد قرارداد کرسنت، با لوله‌کشی در خلیج فارس، گاز میدان سلمان به امارات (مخزن مشترک با ابوظبی) به میزان روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب به امارات صادر کند. طبق مذاکرات انجام شده، ایران متعهد می شد گاز ترش (فراوری نشده) تولیدی میدان گازی سلمان را در مدت ۲۵ سال و از اوایل سال ۲۰۰۵ میلادی به امارات متحده عربی صادر کند.

حجم صادرات گاز نیز قرار بود از ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز آغاز شود و کم کم به ۸۰۰ میلیون مترمکعب در روز برسد. درطول دوره ۲۵ ساله این قرارداد، درآمد ایران از فروش گاز به کرسنت بین ۱۶ تا ۲۰ درصد (حدود یک پنجم) بهای گاز قرارداد ایران با ترکیه در دوره مشابه ۲۵ ساله می ‌شد.

تاریخچه قرارداد

قرارداد کرسنت در زمانی امضا شد که ایران به دنبال گسترش بازارهای صادراتی خود برای گاز طبیعی بود. در این قرارداد، ایران متعهد شد که سالانه مقدار معینی گاز به امارات صادر کند. این قرارداد قرار بود از سال ۲۰۰۵ به اجرا درآید و مدت زمان آن ۲۵ سال بود. اما به دلایل مختلف، از جمله اختلافات در مورد قیمت گاز و مسائل حقوقی و سیاسی، اجرای این قرارداد به تعویق افتاد.

جزئیات قرارداد

قرارداد کرسنت ریاست جمهوری شامل تعهدات مختلفی بود که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مقدار گاز صادراتی: ایران متعهد شد که سالانه حدود ۵۰۰ میلیون فوت مکعب گاز به امارات صادر کند.
2. مدت زمان قرارداد: این قرارداد برای یک دوره ۲۵ ساله منعقد شد.
3. قیمت گاز: یکی از مهم‌ترین موضوعات در این قرارداد، بحث قیمت گاز بود که بر اساس آن قیمت گاز صادراتی به مراتب پایین‌تر از قیمت بازار جهانی تعیین شد.

اسناد حقوقی قرارداد کرسنت

اسناد حقوقی این قرارداد شامل ۱ قرارداد اصلی، ۲ اصلاحیه و ۶ الحاقیه (توافق نامه جانبی) است. در بین الحاقیه ‌های امضا شده پس از قرارداد اولیه، الحاقیه سوم، پنجم و ششم دارای اهمیت می باشند. از جمله:

مهم ترین الحاقیه ها	تغییرات اصلی
الحاقیه سوم	حق تقدم صادرات گاز ایران به امارات به شرکت کرسنت
الحاقیه پنجم	حق فسخ قرارداد به نفع شرکت ملی نفت ایران در صورت ارائه نشدن تضامین معین تا ۶ ماه پس از این الحاقیه
الحاقیه ششم	اختصاص فروش گاز ایران به امارات در اختیار شرکت کرسنت باقی ماندن قیمت فروش گاز به قیمت زمان عقد قرارداد

اشکالات و انتقادات اصلی به قرارداد کرسنت

در این قرارداد اشکالات و انتقاداتی وارد شده است که در ادامه به مهم ترین موارد آن اشاره شده است.

قیمت گاز تحویلی به شرکت کرسنت

 در رابطه با قیمت گاز تحویلی به شرکت کرسنت، سه نکته از اهمیت بسیاری برخوردار است:

 – در هنگام شروع مذاکرات با شرکت کرسنت ( سال‌های ۷۷ و ۷۸) قیمت جهانی هر بشکه نفت خام حدود ۱۲ الی ۱۴ دلار محاسبه می ‌شد. به همین خاطر، قیمت گاز در این قرارداد با توجه به نفت خام ۱۸ دلاری مطرح شد. در حالی که در زمان بستن قرارداد کرسنت، قیمت جهانی نفت خام به ۲۴ دلار رسید که بر این اساس می ‌بایست قیمت پایه نیز در قرارداد نیز افزایش می‌ یافت.

در این قرارداد قیمت گاز تحویلی در دوره ۷ ساله ثابت مشخص شد؛ در حالی که قیمت جهانی نفت خام از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴ حدود دو برابر افزایش یافت و هر بشکه ‌ای ۴۰ دلار نیز رد کرد. علاوه بر آن، ایران می‌ توانست در فرصت الحاقیه ششم (۲۰۰۴ میلادی- تیرماه ۱۳۸۳ شمسی) قیمت گاز تحویلی را برمبنای قیمت به ‌روز نفت خام در بازار جهانی افزایش دهد، اما چنین چیزی تحقق نیافت.

– تحویل گاز ارزان قیمت به شرکت کرسنت، سایر قراردادهای صادرات گاز ایران را نیز تحت تاثیر خود قرار داد. برای مثال در قرارداد صادرات گاز به ترکیه، طرف ترکیه‌ ای به استناد قرارداد کرسنت، از ایران شکایت کرد که در نهایت ایران مجبور به کاهش قیمت گاز صادراتی خود به این کشور شد و از این محل حدود ۷ تا ۸ میلیارد دلار خسارت دید.

انعقاد قرارداد با یک شرکت دلال

در زمان عقد قراردادهای فروش و انتقال گاز به علت عواملی نظیر؛ گرانی قیمت، طولانی مدت بودن، عبور خطوط لوله از مناطق خشکی و دریایی سرزمینی و … معمولاً نمایندگان دولت ‌ها حضور می ‌یابند. به عنوان مثال؛ قراردادهای فروش گاز بین ایران- ترکیه، روسیه- اکراین، قطر- ابوظبی، انگلستان- نروژ، ترکمنستان- ایران و… همگی قراردادهای دولت با دولت هستند. در حالی که در قرارداد شرکت ملی نفت ایران با شرکت، دلال و واسط کرسنت قرارداد مذکور را امضا کرده است.

نقض مصوبه شورای اقتصاد

 شورای اقتصاد با توجه به مصوبه ای که در سال ۱۳۸۷ به تصویب رساند، می بایست گاز تولیدی میدان سلمان را از طریق خط لوله به عسلویه منتقل کند و بعد از تصفیه در داخل کشور مصرف شود. با این وجود، شرکت ملی نفت ایران بدون گرفتن مجوز از شورای اقتصاد اقدام به عقد قرارداد فروش گاز تولیدی میدان سلمان به شرکت کرسنت نمود.

قرارگرفتن ایران در موقعیت ریسک پذیر

 طبق این قرارداد، در صورت عدم وجود ظرفیت تولیدی مخزن به منظور تأمین گاز در طول ۲۵ سال مدت قرارداد به شرکت کرسنت، تمامی این ریسک متوجه شرکت ملی نفت ایران بوده و ایران ملزم است که از دیگر مخازن تعهد خود را به این شرکت جبران کند.

عدم برگزاری مناقصه

برگزیدن شرکت کرسنت به عنوان خریدار گاز در یک فضای غیر رقابتی و تنها از طریق مذاکره مستقیم با آن انجام گرفته است.

دستور توقف قرارداد کرسنت

در آخرین روزهای سال ۸۴ و بعد از گزارش و هشدارهای متعدد نهادهای امنیتی و نظارتی اعم از شورای عالی امنیت ملی، سازمان بازرسی کل کشور، دیوان محاسبات و… در رابطه با آسیب ‌ها و انتقادات مختلف، دستور لغو قرارداد کرسنت از سوی رئیس وقت دیوان محاسبات صادر شد.

تبعات اقتصادی و حقوقی قرارداد کرسنت

این قرارداد، به دلیل مسائل مختلف اقتصادی و حقوقی به یکی از موارد بحث‌برانگیز در تاریخ معاصر صنعت نفت و گاز ایران تبدیل شد. این قرارداد تبعات گسترده‌ای در هر دو حوزه اقتصادی و حقوقی به همراه داشت که در ادامه به تفصیل به آن‌ها می‌پردازیم.

تبعات اقتصادی

۱. ضرر مالی به ایران

قیمت پایین گاز در قرارداد کرسنت به طور مستقیم به ضرر مالی ایران منجر شد. بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقد بودند که قیمت تعیین شده در قرارداد بسیار پایین‌تر از قیمت‌های جهانی گاز بود. این تفاوت قیمت، باعث شد ایران درآمد بالقوه زیادی را از دست بدهد.

۲. عدم اجرای قرارداد و توقف صادرات

به دلیل مشکلات حقوقی و اتهامات فساد، اجرای این قرارداد به تعویق افتاد و در نهایت متوقف شد. عدم اجرای قرارداد به معنای از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی و درآمدهای ناشی از صادرات گاز به امارات بود.

۳. هزینه‌های داوری و غرامت

یکی از بزرگترین تبعات اقتصادی قرارداد کرسنت، پرداخت غرامت به شرکت کرسنت پترولیوم بود. دادگاه داوری بین‌المللی به نفع شرکت کرسنت حکم داد و ایران مجبور به پرداخت غرامت شد. گزارش‌ها حاکی از این است که میزان این غرامت‌ها ممکن است به چندین میلیارد دلار برسد، که این موضوع بار مالی سنگینی برای ایران به همراه داشت.

۴. تأثیرات منفی بر سرمایه‌گذاری خارجی

این قرارداد و مشکلات ناشی از آن، تأثیرات منفی بر جذابیت ایران برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی در بخش نفت و گاز داشت. بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی به دلیل این مشکلات، از همکاری با ایران خودداری کردند، که این موضوع به کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی در صنعت نفت و گاز ایران منجر شد.

تبعات حقوقی

1. دعواهای حقوقی بین‌المللی

اختلافات ناشی از قرارداد کرسنت به دادگاه‌های داوری بین‌المللی کشیده شد. این دعاوی حقوقی، هزینه‌های حقوقی بالایی برای ایران به همراه داشت و باعث شد تا منابع مالی و انسانی زیادی برای پیگیری این پرونده‌ها صرف شود.

• اتهامات فساد

یکی از جنبه‌های بحث‌برانگیز قرارداد کرسنت، اتهامات فساد و رشوه‌خواری بود. این اتهامات باعث شد تا مقامات و مسئولان وقت تحت فشار قرار بگیرند و تغییرات مدیریتی و سیاسی در سطوح بالای وزارت نفت صورت گیرد. این اتهامات همچنین به ایجاد بی‌اعتمادی عمومی نسبت به شفافیت و سلامت عملکرد مسئولان دولتی منجر شد.

• آسیب به اعتبار بین‌المللی ایران

مشکلات حقوقی و اقتصادی ناشی از قرارداد کرسنت، به اعتبار بین‌المللی ایران در حوزه نفت و گاز آسیب زد. این موضوع باعث شد تا سایر کشورها و شرکت‌های بین‌المللی در همکاری با ایران محتاط‌تر شوند و این موضوع به کاهش تعاملات بین‌المللی ایران در حوزه انرژی منجر شد.

• تغییرات در قوانین و مقررات

تجربه تلخ قرارداد کرسنت باعث شد تا ایران در قوانین و مقررات مربوط به قراردادهای نفت و گاز خود تغییرات و اصلاحات لازم را اعمال کند. این تغییرات به منظور افزایش شفافیت، جلوگیری از فساد و بهبود فرآیندهای قراردادی صورت گرفت.

نتیجه قرارداد کرسنت

1. پرداخت غرامت

در نهایت، دادگاه داوری بین‌المللی به نفع شرکت کرسنت حکم داد و ایران مجبور به پرداخت غرامت مالی به این شرکت شد. میزان این غرامت‌ها به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی و اقتصادی، مبلغ قابل توجهی بود که به ضرر منافع ملی ایران تمام شد.

• آسیب به اعتبار بین‌المللی ایران

این قرارداد و مشکلات پیرامون آن باعث شد تا اعتبار بین‌المللی ایران در حوزه نفت و گاز تحت تاثیر قرار گیرد. اختلافات و دعواهای حقوقی بین‌المللی، باعث شد تا برخی از شرکت‌های بین‌المللی از همکاری با ایران خودداری کنند و این موضوع به صنعت نفت و گاز کشور ضربه وارد کرد.

• اصلاحات در قراردادهای نفت و گاز

این تجربه تلخ، باعث شد تا ایران در قراردادهای نفت و گاز بعدی خود دقت بیشتری به خرج دهد و سازوکارهای جدیدی برای جلوگیری از مشکلات مشابه ایجاد کند. نظارت‌های دقیق‌تر و شفافیت بیشتر در انعقاد قراردادها، از جمله اقدامات اصلاحی بود که پس از این ماجرا مورد توجه قرار گرفت.

• تغییرات مدیریتی و سیاسی

ماجرای کرسنت باعث شد تا تغییراتی در سطوح مدیریتی و سیاسی وزارت نفت ایران به وجود آید. برخی از مقامات مسئول در زمان انعقاد این قرارداد تحت فشار قرار گرفتند و تغییرات مدیریتی در این وزارتخانه صورت گرفت.

نتیجه‌گیری

قرارداد کرسنت یکی از مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین قراردادهای صنعت نفت و گاز ایران است که با مشکلات و چالش‌های متعددی مواجه شد. این قرارداد می‌تواند به عنوان یک تجربه مهم و درس‌آموز برای آینده مورد توجه قرار گیرد.

یکی از مهم‌ترین درس‌های این قرارداد، لزوم شفافیت در تمامی مراحل قراردادهای بین‌المللی است. این شفافیت می‌تواند از بروز مشکلات و اختلافات جلوگیری کند. در تمامی قراردادهای بین‌المللی، باید منافع ملی به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی مدنظر قرار گیرد. این مسئله می‌تواند از بروز خسارات مالی و اعتباری جلوگیری کند.

همچنین وجود سیستم‌های حقوقی و نظارتی قوی و مستقل می‌تواند از بروز مشکلات حقوقی و فساد جلوگیری کند. این مسئله می‌تواند به بهبود اجرای قراردادها و کاهش مشکلات کمک کند. با توجه به اهمیت موضوع، لازم است که مسئولان و کارشناسان با دقت و شفافیت بیشتری به بررسی و تحلیل این قرارداد و مسائل مرتبط با آن بپردازند تا از بروز مشکلات مشابه در آینده جلوگیری شود.

پیشنهاد مطالعه: اگر به دنبال مناقصات جدید هستید « مناقصات نفت و گاز » را در پایگاه اطلاع رسانی هزاره دنبال کنید.

سوالات متداول