آنچه در این مطلب می خوانید:
نیم عشر دولتی یکی از مفاهیم حقوقی و مالی مهم در نظام حقوقی ایران است و در بستر دعاوی مالی و غیرمالی که به حکم قضایی منجر می‌شوند، مطرح می‌شود.
این مبلغ که به عنوان بخشی از هزینه‌های قانونی به دولت پرداخت می‌شود، در اجرای احکام قضایی نقش مهمی ایفا می‌کند و بسته به نوع دعوی، شرایط خاصی را به خود اختصاص می‌دهد.
با وجود اهمیت این هزینه، بسیاری از افراد از مفهوم و روش‌های پرداخت یا معافیت از نیم عشر آگاه نیستند. در ادامه با این مقاله از سامانه مزایدات همراه ما باشید.
تعریف نیم عشر دولتی
نیم عشر، که به معنای “نیمِ یک‌دهم” است، در نظام قضایی ایران به هزینه‌ای اطلاق می‌شود که معادل ۵ درصد از مبلغ محکوم‌به (خواسته) بوده و باید توسط محکوم علیه به دولت پرداخت شود.
به عبارت دیگر، اگر ارزش مالی حکم صادره از دادگاه ۱۰۰ میلیون تومان باشد، نیم عشر آن برابر با ۵ میلیون تومان خواهد بود. نیم عشر دولتی به عنوان نوعی مالیات یا هزینه اداری برای اجرای احکام قضایی توسط دستگاه‌های دولتی محسوب می‌شود و به عنوان یکی از مبالغ ضروری در بسیاری از دعاوی حقوقی و مالی اخذ می‌گردد.
این مبلغ معمولاً در پرونده‌هایی که در آنها دادگاه دستور پرداخت صادر می‌کند، مانند پرونده‌های مهریه، مطالبه وجه، خسارت و سایر دعاوی مالی، اجرا می‌شود. نیم عشر دولتی به محض اجرای حکم و پرداخت محکوم‌به به دولت پرداخت می‌شود و به این ترتیب بخشی از هزینه‌های قضایی به نفع دولت تأمین می‌گردد.
| مقاله پیشنهادی: آشنایی با مالیات بر ارث |
تفاوت نیم عشر دولتی و اجرایی
یکی از مباحث مهم درک تفاوت میان نیم عشر دولتی و نیم عشر اجرایی است. در حالی که این دو اصطلاح به نظر مشابه می‌رسند، کاربرد و مفهوم آنها کاملاً متفاوت است.
- نیم عشر دولتی: این مبلغ به عنوان بخشی از هزینه‌های اجرایی به نفع دولت و در ازای خدمات اداری و اجرایی دریافت می‌شود. نیم عشر دولتی به معنای ۵ درصد از مبلغ محکوم‌به است و بیشتر به عنوان هزینه‌ای برای اجرای حکم از سوی قوه قضاییه و دستگاه‌های مرتبط محسوب می‌شود.
- نیم عشر اجرایی: نیم عشر اجرایی معمولاً در جریان دعاوی خاص، مانند مهریه، و پس از صدور دستور اجرایی دریافت می‌شود و به عنوان هزینه‌ای برای فرایند خاص اجرایی و ابلاغ حکم به مرحله اجرا تعلق می‌گیرد. نیم عشر اجرایی در حقیقت مبلغی است که برای جبران هزینه‌های اجرایی در نظر گرفته می‌شود و تحت شرایط خاصی قابلیت معافیت دارد.
به این ترتیب، تفاوت اصلی نیم عشر دولتی و اجرایی در این است که نیم عشر دولتی به عنوان هزینه‌ای اداری در تمامی دعاوی مالی اخذ می‌شود، اما نیم عشر اجرایی تنها در جریان اجرای احکام خاص و در برخی موارد قابل معافیت است.
محاسبه نیم عشر دولتی
محاسبه نیم عشر دولتی به صورت مستقیم از ۵ درصد مبلغ محکوم‌به صورت می‌گیرد. فرمول محاسبه این مبلغ ساده است و نیازی به محاسبات پیچیده ندارد.
کافی است مبلغ محکوم به یا خواسته را در ۰.۰۵ ضرب کنیم تا مبلغ نیم عشر دولتی به دست آید.
به عنوان مثال:
- اگر مبلغ محکوم‌به ۵۰ میلیون تومان باشد، نیم عشر دولتی آن برابر با ۲.۵ میلیون تومان خواهد بود.
- اگر مبلغ محکوم‌به ۲۰۰ میلیون تومان باشد، نیم عشر دولتی آن ۱۰ میلیون تومان خواهد بود.
این مبلغ به عنوان یکی از منابع مالی قوه قضاییه و سایر دستگاه‌های دولتی در اجرای احکام قضایی محسوب می‌شود و از نظر مالی نقش موثری در اجرای احکام دارد.
| مقاله پیشنهادی: همه چیز در مورد مالیات مهریه |
تقسیط و بخشودگی نیم عشر دولتی
با توجه به شرایط اقتصادی و وضعیت مالی محکوم علیه، امکان تقسیط نیم عشر دولتی و حتی بخشودگی آن تحت شرایطی خاص فراهم است.
تقسیط به معنای پرداخت تدریجی نیم عشر به صورت اقساطی و با موافقت قوه قضاییه یا دادگاه است و معمولاً در شرایطی که محکوم علیه از لحاظ مالی توانایی پرداخت یکجا را ندارد، اعطا می‌شود. برای تقسیط، محکوم علیه باید درخواست خود را به دادگاه ارائه دهد و پس از بررسی و تایید، می‌تواند نیم عشر را در اقساط مختلف پرداخت نماید.
بخشودگی نیم عشر دولتی در مواردی اعطا می‌شود که محکوم علیه از لحاظ اقتصادی در شرایط بحرانی قرار داشته باشد و نتواند هزینه‌های نیم عشر را پرداخت کند. این بخشودگی معمولاً در موارد خاص و به دستور قضایی انجام می‌شود و نیازمند دلایل محکمی برای قانع کردن دادگاه است.
نیم عشر دولتی در صورت رضایت طرفین
در برخی پرونده‌ها، رضایت طرفین برای پرداخت یا عدم پرداخت نیم عشر دولتی می‌تواند تاثیرگذار باشد. در شرایطی که محکوم‌له (طلبکار) رضایت دهد که بدون اجرای حکم رسمی مبلغ محکوم‌به را دریافت کند، ممکن است شرایطی فراهم شود که نیازی به پرداخت نیم عشر دولتی نباشد.
به این ترتیب، اگر طرفین بتوانند به صورت توافقی به نتیجه برسند، احتمالاً دادگاه از اخذ نیم عشر دولتی صرف‌نظر خواهد کرد.
این مسأله به خصوص در پرونده‌های مهریه و دعاوی خانوادگی اهمیت دارد، چرا که توافق و رضایت طرفین می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و تسریع در روند اجرای حکم کمک کند.
نیم عشر مهریه و زمان پرداخت آن
در دعاوی مربوط به مهریه، نیم عشر به عنوان یکی از هزینه‌های اجرایی مطرح است. زمان پرداخت نیم عشر مهریه بستگی به زمانی دارد که حکم قطعی اجرا و مبلغ مهریه به محکوم‌له پرداخت شود. در این شرایط، نیم عشر دولتی به عنوان هزینه‌ای برای اجرای حکم در نظر گرفته می‌شود و پرداخت آن به محض اجرای حکم و به نفع دولت انجام می‌گیرد.
اگر مهریه به صورت توافقی و بدون نیاز به اجرای حکم قضایی پرداخت شود، شرایط پرداخت نیم عشر نیز تغییر می‌کند و ممکن است معافیت یا کاهش آن درخواست شود.
معافیت از پرداخت نیم عشر اجرایی مهریه
در برخی موارد خاص، امکان معافیت از پرداخت نیم عشر اجرایی مهریه وجود دارد. این معافیت می‌تواند در شرایط زیر اعطا شود:
وضعیت مالی نامناسب محکوم علیه
اگر محکوم علیه (معمولاً شوهر) از نظر مالی در شرایط نامساعدی قرار داشته باشد و نتواند هزینه نیم عشر اجرایی را پرداخت کند، می‌تواند درخواست معافیت از دادگاه داشته باشد. این درخواست باید با مستندات مالی کافی به دادگاه ارائه و تأیید شود.
رضایت محکوم‌له
در مواردی که محکوم‌له (زوجه) رضایت دهد که بدون دریافت نیم عشر اجرایی مبلغ مهریه را دریافت کند، دادگاه ممکن است معافیت از پرداخت نیم عشر را تصویب نماید. این رضایت معمولاً به توافق طرفین و در راستای کاهش هزینه‌های اجرایی منجر می‌شود.
پرداخت توافقی و غیررسمی
اگر طرفین به صورت توافقی و بدون مراجعه به دادگاه به توافق برسند که مهریه را به صورت مستقیم پرداخت کنند، امکان معافیت از نیم عشر اجرایی وجود دارد.
این وضعیت به ویژه در پرونده‌های خانوادگی که طرفین به تفاهم رسیده‌اند، شایع است و به عنوان یکی از روش‌های قانونی برای کاهش هزینه‌ها استفاده می‌شود.
نتیجه‌گیری
نیم عشر دولتی و اجرایی، هزینه‌هایی قانونی و مالی هستند که در اجرای احکام قضایی و دعاوی مالی و خانوادگی مورد توجه قرار می‌گیرند.
درک صحیح تفاوت‌های نیم عشر دولتی و اجرایی، نحوه محاسبه، تقسیط و بخشودگی آن، به افراد کمک می‌کند تا در دعاوی قضایی خود به درستی و با آگاهی عمل کنند.
پرداخت نیم عشر به عنوان یکی از منابع مالی مهم دولت و دستگاه قضایی محسوب می‌شود و در عین حال، شرایط خاصی نیز برای معافیت از آن در نظر گرفته شده است.
در دعاوی خانوادگی، به ویژه در پرونده‌های مهریه، امکان معافیت از نیم عشر اجرایی یا پرداخت آن با رضایت طرفین به عنوان روشی برای تسهیل و کاهش هزینه‌ها در نظر گرفته می‌شود.
