کلیدی ترین نکات مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم

مالیات، ابزاری کلیدی در تنظیم اقتصاد کشور، توزیع عادلانه ثروت و تأمین منابع مالی دولت محسوب می شود. در ایران همانند بسیاری از کشورها، مالیات به دو شکل اصلی دریافت می شود: مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم.

شناخت این دو نوع مالیات، درک جایگاه آن ها در زندگی روزمره مردم، و آشنایی با قوانین و رویه های جاری، نه تنها برای اشخاص حقوقی و شرکت ها، بلکه برای عموم مردم نیز ضروری است. در این مقاله از مجله هزاره، نگاهی جامع به انواع مالیات ها، کاربرد آن ها، قوانین حاکم و نقش سازمان امور مالیاتی خواهیم داشت.

مالیات مستقیم: تعریف و مصادیق

مالیات مستقیم همان طور که از نامش پیداست، مستقیماً از دارایی یا درآمد افراد گرفته می شود. به عبارت دیگر، اگر فردی دارای درآمد مشخص یا ملک و خودرویی باشد، مالیات مستقیم بر اساس آن محاسبه و دریافت می شود. مهم ترین ویژگی مالیات های مستقیم این است که فرد پرداخت کننده، همان کسی است که مشمول مالیات شده و نمی تواند آن را به فرد دیگری منتقل کند.

این نوع مالیات به طور مستقیم بر درآمد یا دارایی افراد تأثیر می گذارد و شامل موارد زیر است:

مقاله پیشنهادی: یکپارچگی سیستم مالیات و یارانه

مالیات بر درآمد حقوق

یکی از اصلی ترین مصادیق مالیات مستقیم، مالیات حقوق است. این نوع مالیات، از حقوق ماهانه کارکنان کسر شده و به حساب دولت واریز می شود. در ایران، نرخ مالیات حقوق به صورت پلکانی محاسبه می شود. برای مثال، در سال های اخیر حقوق های زیر ده میلیون تومان در ماه از مالیات معاف بوده اند.

اما حقوق های بالاتر، به تناسب میزان مازاد، مشمول نرخ های مختلفی از ۱۰ تا ۳۰ درصد می شوند. کارفرما موظف است این مالیات را به صورت ماهانه کسر و به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز کند.

در این میان، برخی معافیت ها نیز برای مالیات حقوق در نظر گرفته شده اند. این معافیت ها معمولاً برای حمایت از اقشار کم درآمد و افزایش رفاه اجتماعی اعمال می شود.

به عنوان مثال، کارمندی که ماهانه ۹ میلیون تومان حقوق می گیرد، هیچ مالیاتی پرداخت نمی کند، زیرا زیر سقف معافیت قرار دارد. اما اگر همین کارمند اضافه کاری قابل توجهی داشته باشد و حقوقش از مرز تعیین شده عبور کند، فقط به بخش مازاد مالیات تعلق خواهد گرفت.

مالیات بر دارایی: خودرو و خودروهای لوکس

مالیات بر دارایی شامل مالیاتی است که بر دارایی های افراد مانند خودروها اعمال می شود. در سال ۱۴۰۳، خودروهایی با ارزش بیش از ۳.۵ میلیارد تومان مشمول مالیات خودرو لوکس شدند. نرخ این مالیات برابر با ۱٪ از مبلغ مازاد بر ۳.۵ میلیارد تومان است. پرداخت این مالیات برای دارندگان این نوع خودروها الزامی است و عدم پرداخت آن می تواند منجر به جریمه های مالیاتی شود.

مقاله پیشنهادی: ۵ نکته مهم که باید درباره کد مالیاتی بدانید

مالیات تکلیفی پزشکان

پزشکان و سایر ارائه دهندگان خدمات درمانی که به صورت قراردادی یا مستقل در مراکز درمانی فعالیت می کنند، مشمول مالیات تکلیفی هستند. بر اساس بند “ث” تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۴۰۳، مراکز درمانی موظفند ۱۰٪ از مبلغ پرداختی به این افراد را به عنوان مالیات تکلیفی کسر و به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنند.

مالیات غیرمستقیم: تعریف و مصادیق

در مقابل مالیات مستقیم، مالیات غیرمستقیم قرار دارد که بر خرید کالاها و خدمات اعمال می شود و به صورت غیرمستقیم از مصرف کننده نهایی اخذ می گردد. مهم ترین مشخصه این نوع مالیات، قابل انتقال بودن آن است. فروشنده یا ارائه دهنده خدمات این مالیات را دریافت کرده و به سازمان امور مالیاتی منتقل می کند، اما در عمل، بار مالی آن بر دوش مصرف کننده است.

 این نوع مالیات شامل موارد زیر است:

مالیات بر ارزش افزوده (VAT)

مهم ترین و گسترده ترین نمونه مالیات غیرمستقیم در ایران، مالیات بر ارزش افزوده یا VAT است. بر اساس قانون مالیات بر ارزش افزوده، تمامی اشخاص حقیقی یا حقوقی که کالا یا خدماتی ارائه می دهند، موظف به دریافت ۹ درصد مالیات از خریدار و پرداخت آن به دولت هستند. این مالیات شامل ۶ درصد مالیات و ۳ درصد عوارض است و در هنگام صدور فاکتور، باید به صورت جداگانه در صورت حساب درج شود.

فروشگاه ها، شرکت ها، کارخانجات و حتی بسیاری از فروشندگان جزء، موظف به ثبت نام در سامانه ارزش افزوده و ارسال اظهارنامه های مالیاتی هستند. یکی از نقاط قوت این سیستم، امکان دریافت اعتبار مالیاتی است.

به این صورت که هر فروشنده می تواند بخشی از مالیاتی که هنگام خرید مواد اولیه یا خدمات پرداخت کرده را از مالیات دریافتی خود کسر کرده و فقط مابه التفاوت را پرداخت کند. این فرآیند باعث می شود که مالیات بر ارزش افزوده صرفاً از مصرف کننده نهایی اخذ شود.

مقاله پیشنهادی: تدابیر سازمان امور مالیاتی در مقابله با فراریان مالیاتی

مالیات بر سیگار و محصولات دخانی

نمونه ی جالب دیگر مالیات غیرمستقیم، مالیات سیگار است. این نوع مالیات با هدف کاهش مصرف محصولات دخانی و افزایش درآمدهای عمومی دولت دریافت می شود.

مالیات سنگینی که بر تولید و فروش سیگار اعمال می شود، نه تنها باعث گران شدن این محصول شده بلکه بخشی از درآمد آن نیز برای درمان بیماری های مرتبط با مصرف دخانیات اختصاص می یابد. بر اساس آمار رسمی، بیش از ۷۰ درصد از قیمت نهایی سیگار به صورت مالیات و عوارض در نظر گرفته می شود.

پرداخت مالیات ماشین؛ فرآیندی ضروری برای مالکان خودرو

یکی از موضوعات پرکاربرد برای عموم مردم، موضوع پرداخت مالیات ماشین است. در سال های اخیر، دولت ایران با هدف افزایش شفافیت و تسهیل امور، بسترهای دیجیتالی برای پرداخت مالیات خودرو راه اندازی کرده است. اکنون مالکان خودرو بدون نیاز به مراجعه حضوری، می توانند با استفاده از سامانه هایی مانند “my.tax.gov.ir” میزان مالیات سالانه خودروی خود را مشاهده و پرداخت کنند.

پرداخت مالیات ماشین شرط لازم برای فروش خودرو، نقل و انتقال سند و حتی دریافت معاینه فنی است. به همین دلیل، عدم پرداخت به موقع آن ممکن است باعث ایجاد مشکلات متعدد برای مالک شود. میزان این مالیات برای خودروهای مختلف متفاوت است و هرچه خودرویی جدیدتر و گران تر باشد، رقم مالیات آن نیز افزایش می یابد.

در مورد خودروهای وارداتی و لوکس، مالیات ها به مراتب سنگین تر بوده و ممکن است به ده ها میلیون تومان در سال برسد. به همین دلیل، بسیاری از مالکان این خودروها در تلاش اند تا قبل از ابلاغ قانون جدید یا تغییر نرخ ها، خودروهای خود را به فروش برسانند یا مالیات معوق خود را تسویه کنند.

مقاله پیشنهادی: مهم‌ترین تفاوت‌های مالیات تکلیفی و مالیات عملکرد

مالیات مهریه؛ واقعیت یا سوءتفاهم حقوقی؟

در سال های اخیر شایعات زیادی پیرامون مالیات مهریه در فضای مجازی منتشر شده است. برخی ادعا می کردند که مهریه نیز مشمول مالیات خواهد شد، اما واقعیت این است که در حال حاضر، مهریه مشمول مالیات مستقیم یا غیرمستقیم نیست. مهریه به عنوان یکی از تعهدات شرعی و قانونی مرد نسبت به زن تلقی می شود و نه فعالیت اقتصادی و نه منبع درآمد محسوب می شود.

با این حال، اگر پرداخت مهریه به صورت ملکی انجام شود (مثلاً یک واحد آپارتمان یا خودروی خاص)، نقل و انتقال آن دارایی ممکن است مشمول مالیات نقل وانتقال شود. این موضوع مربوط به خود مهریه نیست، بلکه به دارایی ای مربوط می شود که در قالب مهریه واگذار شده است. بنابراین، مالیات مربوطه مربوط به سند زدن و انتقال دارایی بوده و نه اصل مهریه.

معافیت ها و تخفیفات مالیاتی

برخی از درآمدها و دارایی ها بر اساس قوانین مالیاتی از پرداخت مالیات معاف هستند یا مشمول تخفیفاتی می شوند. این معافیت ها به منظور حمایت از اقشار خاص یا تشویق به فعالیت های اقتصادی مشخص در نظر گرفته شده اند.

معافیت مالیات حقوق

در سال ۱۴۰۴، سقف معافیت مالیات بر درآمد حقوق مشخص شده است. افرادی که درآمد آن ها کمتر از این سقف باشد، از پرداخت مالیات معاف هستند. این معافیت به منظور حمایت از اقشار کم درآمد جامعه اعمال می شود.

معافیت مالیات خودرو

خودروهایی که ارزش آن ها کمتر از ۳.۵ میلیارد تومان باشد، از پرداخت مالیات خودروهای لوکس معاف هستند. این معافیت به منظور جلوگیری از تحمیل بار مالیاتی بر دارندگان خودروهای با ارزش متوسط و پایین تر در نظر گرفته شده است.

مقاله پیشنهادی: آشنایی کامل با مالیات مستقیم: انواع و قوانین آن

نقش کلیدی سازمان امور مالیاتی در مدیریت درآمدهای کشور

تمامی فرآیندهای مربوط به دریافت مالیات، نظارت بر آن، صدور احکام، رسیدگی به اعتراضات مالیاتی، ایجاد سامانه ها و تدوین دستورالعمل های اجرایی، توسط سازمان امور مالیاتی کشور انجام می شود. این سازمان زیر نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی فعالیت می کند و بازوی اجرایی دولت در تحقق درآمدهای مالیاتی محسوب می شود.

در سال های اخیر، این سازمان گام های مهمی در جهت دیجیتالی سازی فرآیندها برداشته است. راه اندازی سامانه جامع مالیاتی، سامانه مودیان و نیز ارتقای سطح اطلاع رسانی، باعث کاهش نیاز به مراجعه حضوری و افزایش شفافیت شده است. همچنین سازمان امور مالیاتی در حوزه آموزش عمومی نیز فعال بوده و با انتشار بروشورها، کتابچه ها و برنامه های تلویزیونی، سعی در افزایش آگاهی عمومی نسبت به حقوق و تکالیف مالیاتی دارد.

جمع بندی

موضوع مالیات از آن دسته مسائلی است که به طور مستقیم و غیرمستقیم با زندگی روزمره تمامی افراد جامعه در ارتباط است.

چه یک کارمند باشید که ماهانه مالیات حقوق پرداخت می کنید، چه یک پزشک مشمول مالیات تکلیفی، چه مالک خودرو که باید مالیات ماشین و در صورت لوکس بودن، مالیات خودرو لوکس بپردازید، یا حتی مشتری روزمره که هنگام خرید کالا مشمول مالیات بر ارزش افزوده می شوید، در هر صورت نمی توان از مالیات فرار کرد یا آن را نادیده گرفت.

در نهایت، همراهی با قوانین سازمان امور مالیاتی، استفاده از سامانه های رسمی برای پرداخت و مشاهده بدهی، و شناخت صحیح از دسته بندی مالیات ها، بهترین راه برای ایفای نقش مسئولانه شهروندی و جلوگیری از پیامدهای مالی و قانونی خواهد بود.