آنچه در این مطلب می خوانید:
همانطور که در مقالات پیش هم اشاره کردیم، مناقصه در واقع اعلام نیاز سازمان‌های دولتی و خصوصی برای خرید کالا یا خدمات است که بر اساس شرایط و مقررات قانونی صورت گرفته و با استفاده از این فرایند، سازمان‌ها می‌توانند کالا و خدمات مورد نیاز خود را با کمترین قیمت تهیه کنند. مناقصه‌ها از جمله روش‌های رایج در تأمین خدمات و کالاها در بخش‌های دولتی و خصوصی هستند.
هدف اصلی از برگزاری مناقصه‌ها، یافتن بهترین تأمین‌کننده یا پیمانکار با توجه به معیارهایی چون قیمت مناسب، کیفیت بالا و قابلیت اجرایی قوی است. یکی از نکات مهم در مناقصات، روش دعوت به مناقصه است که بسته به نوع و شرایط پروژه متفاوت است. مناقصه با توجه به مراحل بررسی و یا روش دعوت مناقصه گران دارای انواعی است که مناقصه محدود و مناقصه عمومی، مناقصه یک مرحله ای و مناقصه دو مرحله ای از جمله انواع مناقصه است. با ما در ادامه این مقاله از مجله هزاره همراه شوید تا به تعریف کامل‌تری از انواع مناقصه بپردازیم.
انواع مناقصه از منظر روش دعوت مناقصه گران
با توجه به بند ب ماده ۴ قانون برگزاری مناقصات، مناقصات به لحاظ روش دعوت مناقصه گران به انواع زیر تقسیم می‌شوند.
مناقصه محدود
در مناقصه محدود، دعوت‌نامه‌ها تنها به تعدادی از شرکت‌های مشخص و معتبر ارسال می‌شود. این شرکت‌ها معمولاً بر اساس سابقه کاری، تخصص و توانایی‌های مالی و فنی انتخاب می‌شوند. هدف از برگزاری مناقصه محدود، افزایش کارآیی و کاهش زمان در انتخاب پیمانکار یا تأمین‌کننده است.
در مناقصه محدود از آنجایی که تنها شرکت‌های معتبر و تخصصی دعوت می‌شوند، احتمال دریافت پیشنهادهای باکیفیت بیشتر است. در این پروسه به دلیل تعداد کمتر شرکت‌کنندگان، زمان لازم برای ارزیابی پیشنهادها و انتخاب نهایی کاهش می‌یابد و چون تعداد شرکت‌های دعوت‌شده محدود است، رقابت به مراتب کمتر از مناقصه عمومی است.
در این نوع از انواع مناقصه، محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با ذکر دلیل و به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام دستگاه مناقصه گزار تایید می‌شود. بر همین اساس هم فراخوان مناقصه با ارسال دعوت نامه تنها برای چند مناقصه گر دارای صلاحیت ارسال می‌شود و به آنها با این روش اطلاع رسانی می‌شود.
مناقصه عمومی
مناقصه عمومی یکی از رایج‌ترین انواع مناقصه‌هاست که به صورت عمومی و برای همه علاقه‌مندان قابل دسترسی است. در این روش، فراخوان مناقصه از طریق رسانه‌های عمومی همچون روزنامه‌ها، سایت‌های مناقصه و رسانه‌های دیجیتال اعلام می‌شود. هدف از مناقصه عمومی، جذب تعداد بیشتری از شرکت‌کنندگان و ایجاد رقابت بیشتر است.
با توجه به عمومی بودن فراخوان، شرکت‌های متعددی از نقاط مختلف می‌توانند در مناقصه شرکت کنند که این به افزایش رقابت و انتخاب بهترین پیشنهاد کمک می‌کند. همچنین به دلیل تعداد بالای شرکت‌کنندگان و نیاز به ارزیابی دقیق پیشنهادها، زمان بررسی و تصمیم‌گیری در مناقصه عمومی طولانی‌تر است.
در این نوع از انواع مناقصه، فراخوان و آگهی مناقصه با استفاده از یک آگهی عمومی به اطلاع پیمانکاران می‌رسد. در این روش معمولا از روزنامه‌های کثیرالانتشار و وب سایت‌ها و فضای مجازی استفاده می‌شود. مناقصه عمومی دارای انواعی به شرح زیر است:
- مناقصه داخلی: در این نوع از مناقصه عمومی، اطلاع رسانی فراخوان تنها در روزنامه‌های کثیرالانتشار داخل کشور صورت می‌گیرد. بر این اساس تنها مناقصه گران داخل کشور می‌توانند در این فرایند شرکت کنند.
- مناقصه بین المللی: برخلاف مناقصه داخلی، در مناقصه بین المللی، در کنار روزنامه‌های داخلی کثیرالانتشار، از روزنامه‌های بین المللی هم استفاده شده و آگهی در آنها منتشر می‌شود. همه پیمانکاران می‌توانند در این نوع مناقصه حاضر شوند.
مناقصه اختیاری
مناقصه اختیاری زمانی استفاده می‌شود که کارفرما یا برگزارکننده مناقصه، الزام قانونی به برگزاری مناقصه نداشته باشد و بتواند آزادانه بین برگزاری مناقصه یا عقد قرارداد مستقیم یکی را انتخاب کند. در این نوع مناقصه، کارفرما ممکن است تنها با دعوت از چند شرکت معتبر، فرآیند رقابت را شکل دهد.
در این روش برگزارکننده مناقصه می‌تواند آزادانه روش برگزاری را تعیین کند و محدود به قوانین خاصی نباشد. در این فرآیند چون تعداد شرکت‌کنندگان محدود است و قوانین سخت‌گیرانه‌ای وجود ندارد، زمان و هزینه لازم برای برگزاری مناقصه کاهش می‌یابد.
مناقصه محدود به دعوت‌نامه
این نوع مناقصه تنها برای تعداد محدودی از شرکت‌ها یا افراد خاص که با دعوت‌نامه رسمی از سوی کارفرما دعوت شده‌اند، برگزار می‌شود. این شرکت‌ها معمولاً به دلیل تجربه کاری یا تخصص در حوزه مورد نظر انتخاب می‌شوند.
در این فرآیند با توجه به دعوت محدود از شرکت‌های خاص، رقابت به شدت کاهش می‌یابد و برگزارکننده مناقصه می‌تواند با دقت بیشتری شرکت‌ها را انتخاب کند تا مطمئن شود که تنها پیشنهادهای باکیفیت و مناسب دریافت می‌شود.
مناقصه آنلاین
در دنیای امروز که فناوری اطلاعات و ارتباطات به سرعت در حال پیشرفت است، بسیاری از مناقصات به صورت آنلاین برگزار می‌شوند. در مناقصه آنلاین، تمامی مراحل از انتشار فراخوان تا ارزیابی پیشنهادها و حتی امضای قرارداد به صورت دیجیتال انجام می‌شود.
در مناقصه آنلاین با حذف نیاز به چاپ و ارسال فیزیکی مدارک و همچنین کاهش هزینه‌های برگزاری جلسات حضوری، هزینه‌های برگزاری مناقصه به شدت کاهش می‌یابد.
از آنجا که تمامی مراحل مناقصه به صورت آنلاین و دیجیتالی ثبت می‌شود، احتمال خطا یا فساد کاهش می‌یابد. در این روش شرکت‌ها از نقاط مختلف دنیا می‌توانند در مناقصه شرکت کنند که این به افزایش رقابت و کیفیت پیشنهادها کمک می‌کند.
مناقصه آنلاین برای پروژه‌هایی که نیاز به شفافیت و دسترسی جهانی دارند و همچنین برای کارفرمایانی که به دنبال کاهش هزینه‌های برگزاری مناقصه هستند، مناسب است.
انواع مناقصه از منظر مراحل بررسی
بر اساس بند الف ماده ۴ قانون برگزاری مناقصات، انواع مناقصه به لحاظ مراحل بررسی هم به موارد زیر دسته بندی می‌شود:
- مناقصه یک مرحله‌ای: در این نوع از مناقصه نیازی به ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادات وجود ندارد. به همین دلیل هم پاکت پیشنهادات طی یک جلسه بازگشایی و در همین جلسه برنده مناقصه اعلام می‌گردد.
- مناقصه دو مرحله‌ای: در این نوع از مناقصه با توجه به تشخیص ارگان مناقصه گزار، نیاز به بررسی فنی بازرگانی پیشنهادات است. به همین دلیل هم کمیته فنی بازرگانی تشکیل شده و نتایج بررسی‌های فنی پیشنهادات به کمیسیون مناقصه گزارش داده می‌شود. به دنبال این ارزیابی‌ها برنده مناقصه تعیین خواهد شد.
با توجه به آنکه در اغلب مناقصات، ارگان مناقصه گزار، یک سازمان دولتی مانند وزارتخانه، بانک، موسسات مالی و اعتباری یا دیگر موسسات عمومی است؛ مقررات و قوانین ناظر بر انواع مناقصه در قالب مقررات مصوبه مجلس شورای اسلامی تعیین می‌شود. به عنوان مثال مقررات برگزاری مناقصات و آیین نامه معاملات دولتی به ترتیب در سال‌های ۴۹ و ۸۳ به تصویب رسیده است.
مراحل انواع مناقصه
مناقصه یک فرآیند رسمی است که مراحل مشخص و قانونی دارد. این مراحل به‌طور کلی در تمام انواع مناقصه‌ها تقریباً یکسان است، اگرچه جزئیات ممکن است بسته به نوع مناقصه (عمومی، محدود، یک مرحله‌ای و دو مرحله‌ای) متفاوت باشد. در ادامه، مراحل اصلی یک مناقصه به‌طور کلی توضیح داده شده است:
- تهیه و تدوین اسناد مناقصه
در این مرحله، کارفرما باید اسناد و مدارک لازم را برای برگزاری مناقصه آماده کند. این اسناد شامل شرح فنی پروژه، شرایط مالی، الزامات حقوقی و شرایط عمومی و خصوصی قرارداد است. همچنین معیارهای ارزیابی پیشنهادات فنی و مالی در این اسناد مشخص می‌شود.
- انتشار آگهی مناقصه (برای مناقصه‌های عمومی)
در مناقصه‌های عمومی، کارفرما از طریق رسانه‌های عمومی یا پلتفرم‌های مناقصه‌ای رسمی، آگهی مناقصه را منتشر می‌کند تا پیمانکاران علاقه‌مند بتوانند در آن شرکت کنند.
در مناقصه‌های محدود، دعوت‌نامه‌ها مستقیماً برای پیمانکاران منتخب ارسال می‌شود.
- ثبت‌نام و دریافت اسناد مناقصه
پیمانکاران علاقه‌مند به شرکت در مناقصه، درخواست خود را برای دریافت اسناد مناقصه ارائه می‌دهند و پس از تایید صلاحیت اولیه، اسناد مربوطه را دریافت می‌کنند. معمولاً برای شرکت در مناقصه‌ها، پیمانکاران ملزم به پرداخت هزینه‌ای به عنوان خرید اسناد مناقصه می‌شوند.
- ارائه پیشنهادات
پس از بررسی اسناد و شرایط مناقصه، پیمانکاران پیشنهادات فنی و مالی خود را تهیه و ارائه می‌دهند. این پیشنهادات معمولاً در قالب پاکت‌های مجزا (پاکت فنی و پاکت مالی) به کارفرما تحویل داده می‌شود.
- بازگشایی پاکات
پاکات پیشنهادات در یک جلسه رسمی بازگشایی می‌شود. معمولاً ابتدا پاکات فنی بررسی می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که پیمانکاران از نظر فنی واجد شرایط هستند.
پس از بررسی و تایید پیشنهادات فنی، پاکات مالی باز می‌شود و پیشنهادات مالی پیمانکاران ارزیابی می‌گردد.
- ارزیابی پیشنهادات
در این مرحله، پیشنهادات فنی و مالی پیمانکاران بر اساس معیارهای تعیین‌شده در اسناد مناقصه بررسی و ارزیابی می‌شوند. معیارهای فنی معمولاً شامل کیفیت اجرا، توانایی فنی و تجربه پیمانکار است و معیارهای مالی شامل قیمت پیشنهادی و شرایط پرداخت می‌باشد.
در برخی موارد، علاوه بر قیمت، سایر عوامل مانند زمان‌بندی و پشتیبانی فنی نیز در انتخاب پیمانکار تأثیرگذار است.
- انتخاب پیمانکار
پس از ارزیابی کامل پیشنهادات فنی و مالی، بهترین پیشنهاد انتخاب می‌شود. انتخاب ممکن است بر اساس کمترین قیمت یا بهترین ترکیب از کیفیت و قیمت باشد. پیمانکار برنده توسط کارفرما اعلام می‌شود و مراحل قانونی و اداری برای نهایی کردن قرارداد انجام می‌شود.
- انعقاد قرارداد
پس از انتخاب پیمانکار برنده، قرارداد نهایی بین کارفرما و پیمانکار تنظیم و امضا می‌شود. این قرارداد شامل تمامی شرایط مالی، فنی، حقوقی و زمان‌بندی‌های پروژه است. همچنین ضمانت‌های لازم از طرف پیمانکار اخذ می‌شود تا کارفرما از اجرای صحیح پروژه اطمینان حاصل کند.
- اجرای پروژه و نظارت بر قرارداد
پس از امضای قرارداد، پیمانکار موظف به اجرای پروژه بر اساس شرایط مندرج در قرارداد می‌شود. کارفرما نیز در طول اجرای پروژه، بر کیفیت و پیشرفت کار نظارت می‌کند. در صورتی که پیمانکار به هر دلیلی از تعهدات خود تخطی کند، کارفرما می‌تواند از ضمانت‌های گرفته‌شده استفاده کند یا در صورت لزوم قرارداد را فسخ کند.
- اختتام قرارداد
پس از اتمام پروژه و تأیید کارفرما از کیفیت و مطابق بودن نتایج با شرایط قرارداد، مراحل پایانی مناقصه شامل تسویه حساب‌های مالی و تحویل نهایی پروژه انجام می‌شود.
نتیجه‌گیری
انتخاب روش مناسب برای دعوت به مناقصه به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله اندازه و پیچیدگی پروژه، نیاز به شفافیت، مدت زمان موجود، و تعداد شرکت‌کنندگان مورد انتظار. هر یک از روش‌های دعوت به مناقصه دارای مزایا و معایب خاص خود هستند و بسته به شرایط پروژه باید یکی از آنها انتخاب شود. در نهایت، شفافیت، رقابت سالم، و انتخاب بهترین پیمانکار یا تأمین‌کننده از مهم‌ترین اهداف مناقصه است که با انتخاب روش مناسب می‌توان به آنها دست یافت.
مناقصه عمومی به دلیل شفافیت و رقابت بالا، در پروژه‌های دولتی و بزرگ ترجیح داده می‌شود. مناقصه محدود برای پروژه‌های تخصصی و مناقصه دو مرحله‌ای نیز برای پروژه‌های پیچیده و با نیازهای فنی بالا مناسب است. انتخاب روش مناسب مناقصه به شرایط پروژه و اهداف کارفرما بستگی دارد.
مراحل مناقصه، یک فرآیند منظم و قانونی است که شفافیت و عدالت در انتخاب پیمانکاران را تضمین می‌کند. این مراحل از مرحله آماده‌سازی اسناد و انتشار آگهی مناقصه تا انتخاب پیمانکار و اجرای پروژه شامل فرآیندهای دقیق و قانونی است که هدف آن اطمینان از اجرای صحیح پروژه‌ها و انتخاب بهترین پیمانکار با مناسب‌ترین شرایط می‌باشد.
سوالات متداول
انواع مناقصه بر اساس روش دعوت مناقصه‌گران:
مناقصه عمومی
مناقصه محدود
انواع مناقصه بر اساس مراحل بررسی پیشنهادات:
مناقصه یک مرحله‌ای
مناقصه دو مرحله‌ای
سایر انواع مناقصه:
مناقصه محدود با ارزیابی کیفی
مناقصه دو بخشی
مناقصه الکترونیکی
بازه زمانی انجام مناقصه‌ها، چه از نوع عمومی و چه محدود، به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی‌توان یک بازه زمانی دقیق و یکسانی برای همه مناقصه‌ها تعیین کرد. این عوامل شامل پیچیدگی پروژه، حجم کار، تعداد شرکت‌کنندگان، قوانین و مقررات حاکم بر مناقصه، و همچنین شرایط خاص هر پروژه می‌شوند.
به طور کلی، مناقصه‌های عمومی به دلیل فراگیر بودن و نیاز به اطلاع‌رسانی گسترده، ممکن است زمان بیشتری برای برگزاری نیاز داشته باشند. در حالی که مناقصه‌های محدود، به دلیل محدود بودن تعداد شرکت‌کنندگان، می‌توانند در زمان کمتری برگزار شوند. با این حال، حتی در مناقصه‌های محدود نیز، مراحل قانونی و اداری باید طی شود که خود زمان‌بر است.
پیشنهاد مطالعه: اگر به دنبال مناقصات جدید هستید «مناقصه های شرکت پالایش نفت بندرعباس» را در پایگاه اطلاع رسانی هزاره دنبال کنید.
